Ustawą z dnia 7 lipca 2023 r.[1] do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono na stałe regulacje dotyczące rozpraw zdalnych w postępowaniu cywilnym. Dotychczas rozprawy zdalne odbywały się wyłącznie w oparciu o tymczasowe przepisy tzw. ustawy covidowej[2], podczas gdy KPC przewidywał możliwość zdalnego uczestniczenia w rozprawie wyłącznie przez osoby przebywające w budynku innego sądu, bądź – w przypadku osób pozbawionych wolności – w zakładzie karnym lub areszcie śledczym.
Nowelizacja wprowadzająca posiedzenia zdalne do KPC wejdzie w życie z dniem 14 marca 2024 r., zastępując wciąż obowiązujące przepisy ustawy covidowej. Zasady przeprowadzania posiedzeń zdalnych określone będą w art. 151 §2-9 KPC.
Zgodnie z nowymi przepisami, przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego w trybie zdalnym, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. Przewodniczący może także zastrzec, że określona osoba będzie mogła wziąć udział w posiedzeniu zdalnym tylko w budynku innego sądu.
Posiedzenie zdalne może zostać zarządzone z urzędu lub na wniosek osoby, która w tym posiedzeniu ma uczestniczyć (i wskazała swój adres poczty elektronicznej). Wniosek taki musi być złożony w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie.
W wezwaniu na posiedzenie zdalne informuje się o możliwości stawiennictwa na sali sądowej lub zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu. Wniosek ten powinien być złożony najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia. Osoba, która takiego wniosku nie złoży, ma obowiązek stawienia się na posiedzeniu stacjonarnie.
Zgodnie z nowymi przepisami, zarówno zarządzenia przewodniczącego dotyczące posiedzenia zdalnego, jak i zgłoszenie zamiaru zdalnego udziału w postępowaniu, nie muszą być dokonywane w sposób sformalizowany – a więc dopuszczalne jest posługiwanie się przez sąd oraz uczestnika postępowania także korespondencją mailową czy telefoniczną.
Nowelizacja przewiduje również obowiązek osoby uczestniczącej w posiedzeniu zdalnym do poinformowania sądu o miejscu, w którym przebywa oraz dołożenia wszelkich starań, aby warunki w miejscu jej pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem. W przypadku odmowy udzielenia takiej informacji lub jeżeli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności dokonanych zdalnie z jej udziałem, sąd może wezwać taką osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Na gruncie przepisów covidowych pojawiały się wątpliwości dotyczące możliwości uczestnictwa w rozprawach zdalnych publiczności. Przepisy ustawy covidowej nie regulowały tej kwestii, a praktyka sądów była niejednolita. Problem ten był aktualny także podczas prac nad projektem ww. ustawy nowelizującej z 7 lipca 2023 roku. W pierwotnym brzmieniu projektu nie zawarto regulacji o uczestnictwie publiczności, co, jak się wydaje, było zabiegiem celowym.
W toku procesu legislacyjnego została jednak wprowadzona poprawka do art. 151 § 5 KPC, na mocy której uprawnieniem do zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu w terminie 3 dni roboczych przed wyznaczonym terminem posiedzenia objęto także osoby, które zgłaszają taki zamiar w charakterze publiczności lub osób zaufania. Tym samym, na gruncie nowych przepisów, publiczność będzie mogła również brać udział w posiedzeniach w formie zdalnej.
Nowe przepisy, w przeciwieństwie do regulacji covidowych oddają jednak ostateczną decyzję co do sposobu przeprowadzenia rozprawy do uznaniowej decyzji przewodniczącego, podczas gdy w okresie funkcjonowania tych drugich – były formą domyślną. Czas pokaże, na ile zdalna forma rozpraw przyjmie się w praktyce, natomiast niewątpliwie jest to krok w dobrą stronę – rozprawy zdalne już teraz przyczyniają się bowiem do ograniczenia kosztów (zarówno finansowych, jak i czasowych) związanych ze stawiennictwem stron, ich pełnomocników, świadków oraz innych uczestników postępowania, a także pozwalają na usprawnienie postępowania.
[1] ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1860);
[2] art. 15zzs1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1327).
Nowelizacja wprowadzająca posiedzenia zdalne do KPC wejdzie w życie z dniem 14 marca 2024 r., zastępując wciąż obowiązujące przepisy ustawy covidowej. Zasady przeprowadzania posiedzeń zdalnych określone będą w art. 151 §2-9 KPC.
Zgodnie z nowymi przepisami, przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego w trybie zdalnym, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. Przewodniczący może także zastrzec, że określona osoba będzie mogła wziąć udział w posiedzeniu zdalnym tylko w budynku innego sądu.
Posiedzenie zdalne może zostać zarządzone z urzędu lub na wniosek osoby, która w tym posiedzeniu ma uczestniczyć (i wskazała swój adres poczty elektronicznej). Wniosek taki musi być złożony w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie.
W wezwaniu na posiedzenie zdalne informuje się o możliwości stawiennictwa na sali sądowej lub zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu. Wniosek ten powinien być złożony najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia. Osoba, która takiego wniosku nie złoży, ma obowiązek stawienia się na posiedzeniu stacjonarnie.
Zgodnie z nowymi przepisami, zarówno zarządzenia przewodniczącego dotyczące posiedzenia zdalnego, jak i zgłoszenie zamiaru zdalnego udziału w postępowaniu, nie muszą być dokonywane w sposób sformalizowany – a więc dopuszczalne jest posługiwanie się przez sąd oraz uczestnika postępowania także korespondencją mailową czy telefoniczną.
Nowelizacja przewiduje również obowiązek osoby uczestniczącej w posiedzeniu zdalnym do poinformowania sądu o miejscu, w którym przebywa oraz dołożenia wszelkich starań, aby warunki w miejscu jej pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem. W przypadku odmowy udzielenia takiej informacji lub jeżeli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności dokonanych zdalnie z jej udziałem, sąd może wezwać taką osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Na gruncie przepisów covidowych pojawiały się wątpliwości dotyczące możliwości uczestnictwa w rozprawach zdalnych publiczności. Przepisy ustawy covidowej nie regulowały tej kwestii, a praktyka sądów była niejednolita. Problem ten był aktualny także podczas prac nad projektem ww. ustawy nowelizującej z 7 lipca 2023 roku. W pierwotnym brzmieniu projektu nie zawarto regulacji o uczestnictwie publiczności, co, jak się wydaje, było zabiegiem celowym.
W toku procesu legislacyjnego została jednak wprowadzona poprawka do art. 151 § 5 KPC, na mocy której uprawnieniem do zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu w terminie 3 dni roboczych przed wyznaczonym terminem posiedzenia objęto także osoby, które zgłaszają taki zamiar w charakterze publiczności lub osób zaufania. Tym samym, na gruncie nowych przepisów, publiczność będzie mogła również brać udział w posiedzeniach w formie zdalnej.
Nowe przepisy, w przeciwieństwie do regulacji covidowych oddają jednak ostateczną decyzję co do sposobu przeprowadzenia rozprawy do uznaniowej decyzji przewodniczącego, podczas gdy w okresie funkcjonowania tych drugich – były formą domyślną. Czas pokaże, na ile zdalna forma rozpraw przyjmie się w praktyce, natomiast niewątpliwie jest to krok w dobrą stronę – rozprawy zdalne już teraz przyczyniają się bowiem do ograniczenia kosztów (zarówno finansowych, jak i czasowych) związanych ze stawiennictwem stron, ich pełnomocników, świadków oraz innych uczestników postępowania, a także pozwalają na usprawnienie postępowania.
[1] ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1860);
[2] art. 15zzs1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1327).